Հարցազրույց (անգլ.՝ interview), լրագրողական ժանր` զրույցի ձևաչափով, երբ լրագրողը զրուցում է սոցիալապես նշանակալի անձի հետ` հրատապ թեմաներով: Բացի այդ, հարցազրույցը լրագրության մեջ տեղեկատվության ստացման ձևերից մեկն է: Լրագրության մեջ այս ժանրի առաջամարտիկ է համարվում Հենրիխ Բլովիցը:
Հարցազրույցին մասնակցում են երկու զրուցակիցներ՝ հարցազրուցավար (լրագրող) և հարցազրույց տվող։ Նրանք տեղեկություն են փոխանակում` լսարանին բավարարելու համար (վերջինս հաղորդակցության երրորդ կողմն է):
Հարցազրույց բառն անգլերենում կազմված է inter, որն ունի փոխգործակցության, փոխլրացման իմաստ և view բառերից, որի իմաստներից մեկը տեսակետն է, կարծիքը: Հետևաբար, հարցազրույցը կարծիքների, տեսակետների, փաստերի, տեղեկատվության փոխանակում է:
Պատմություն
Լրագրության հարցուպատասխանը թվագրվում է դեռ 1850-ականներից: Առաջին հայտնի հարցազրույցը, որը համապատասխանում է հարցազրույցի մատրիցին որպես ժանր, հայտարարվել է 1756 թվականին, վրացի նշանավոր կրոնական գործիչ, դիվանագետ, գրող, ճանապարհորդ և արքեպիսկպոս Տիմոֆեյ Գաբաշվիլիի կողմից (1704-1764), որը հարցազրույց է վերցրել հայտնի հույն աստվածաբան, Աթոսի ուղղափառ դպրոցի ռեկտոր Եվգենի Վուլգարիսից (1716-1806):
Հարցազրույցի տեսակներն ըստ նպատակի
Տեղեկությունները, որոնք ստացվում են հարցազրույցի արդյունքում, կարող են լինել ինչպես հետաքրքրասիրությունը բավարարելու, այնպես էլ մասնագիտական, անձնական կամ կորպորատիվ նպատակներով։ Լրագրողական հարցազրույցն իրենից ներկայացնում է հատուկ սոցիալական նշանակության երևույթ։
Տեղեկատվական հարցազրույցը այս ժանրի առավել հաճախ օգտագործվող տեսակն է: Տեղեկատվական հարցազրույցի նպատակը նորությունների համար անհրաժեշտ տվյալների հավաքումն է: Ժամանակային խիստ ստանդարտներն այս հարցազրույցի այս տեսակը շատ դինամիկ են դարձնում: Օրինակ, ազգային նշանակության աղետը լուսաբանելու համար հեռուստալրագրողին անհրաժեշտ է օպերատիվորեն, օրինակ՝ մեկ ժամում հարցաքննել մեծ թվով մարդկանց։ Լրատվական հարցազրույցի հիմքը լրագրողի համար առանցքային հարցերն են. ո՞վ, ի՞նչ, որտե՞ղ, ե՞րբ, ինչո՞ւ, ի՞նչ նպատակով. սակայն այս ցանկը կարող է ավելանալ` մասնագիտացված ճշգրիտ տեղեկություններ ստանալու համար:
Օպերատիվ հարցազրույցը տեղեկատվության հակիրճ տեսակն է։ Այն իր առջև նպատակ է դնում տարբեր կարծիքներ հավաքել որևէ կոնկրետ, որպես կանոն, նեղ հարցի վերաբերյալ։ Այս տեսակ կոչվում է բլից հարցում կամ հարցում փողոցում: Այս հարցազրույցի առանձնահատկությունը հարցերի ստանդարտ ֆիքսված ձևն է, որոնք տրվում են հնարավորինս շատ մարդկանց: Կախված հարցման թեմայից՝ դրան մասնակցում են մեկ կամ մի շարք սոցիալական խմբեր։ Սոցիոլոգիական հարցումից բլից հարցումը տարբերվում է քիչ ներկայացմամբ։
Հարցազրույց-հետաքննությունը լուրջ, ավելի մանրամասն ուսումնասիրության համար է: Այս դեպքում սովորաբար պատրաստվում են, նախորոք ձևակերպում են հարցերը, ուշադիր մտածում հաջորդականությունը: Հարցազրուցավարի համար կարևոր է կարողանալ հետևել հարցազրույց տվողի մտքերի ընթացքին, ունենալ հաղորդակցման ճկունություն և շփման ոչ վերբալ ձևերի գրագետ տիրապետում:
Դիմանկարային հարցազրույցը (անձնական հարցազրույցը) կենտրոնանում է մեկ հերոսի վրա: Դա կարող է լինել ցանկացած անձ, որը դրսևորել է իրեն հանրային կյանքում և, հետևաբար գրավում է հանրությանը: Դիմանկարային հարցազրույցները «հասարակ մարդկանց» հետ շատ ավելի քիչ են հանդիպում: Գոյություն ունի երկու տարբերակ՝ կա՛մ այս մարդը իրեն դրսևորել է ինչ-որ տեղ, կա՛մ, հակառակը, շատ բնորոշ է: Այն իրերը, մանրամասները, որոնք ձևավորում են հերոսի անհատականությունը, պետք է փոխանցվեն հեռուստադիտողին:
Զրույցը (երկխոսությունը) հարցազրույցի մի տեսակ է, երբ լրագրողը ոչ թե ուղղակի միջնորդ է հերոսի և հանդիսատեսի միջև, այլ զրուցակցի հետ հավասար է դառնում` համատեղ ստեղծագործության շնորհիվ։ Ստեղծագործական հեղինակությունը և մեծ մասնագիտական փորձը պարտադիր պայմաններ են նման հարցազրույցների համար: Կարևոր է նաև ճիշտ զրուցակից ընտրել: Նրա օգնությամբ լրագրողը պետք է գրագետ և հետաքրքիր նյութ ստեղծի։
Բլից հարցազրույցը (ֆլեշ հարցազրույցներ) կարճ հարցազրույցի տեսակ է, հաճախ կիրառվում է հեռուստատեսությամբ ուղիղ եթերներում սպորտային հեռարձակումների ընդմիջման ժամանակ: Լրագրողը հարցազրույց տվող մարզիկին/մարզչին մի քանի հարց է տալիս խաղի նախորդ մասի և հաջորդ մասի հեռանկարների մասին (խաղային մարզաձևերում՝ մրցավարի եզրափակիչ սուլիչից հետո): Բլից-հարցազրույցը տևում է ոչ ավելի, քան 90 վայրկյան և անցկացվում է մարզադաշտում` հատուկ առանձնացված մասում: Հաճախ այն անցկացվում է հովանավորների լոգոներով գովազդային պաստառների ֆոնին:
Հարցազրույցի կազմակերպման ձևեր
- Մամուլի ասուլիս-հավաքական հարցազրույց: Լրագրողներին հրավիրում են հանդիպման այն մարդու հետ, ով տեղեկատվության աղբյուր է, նշանակված ժամին և որոշակի վայրում։ Հիմնականում հանդիպման վայրն է լրատվական գործակալությունը, տեղեկատվական ծառայությունը կամ նման նպատակների համար հատուկ սարքավորված տարածքը: Մամուլի ասուլիս հրավիրելու նպատակը սովորաբար հատուկ լրատվական նյութ է, որի մասին տեղեկատվությունը պետք է տարածվի, պարզաբանվի կամ հերքվի։ Նման իրադարձությունները սովորաբար անցկացվում են կանոնավոր կերպով: Նախաձեռնողը մանրամասն տեղեկացնում է իրադարձության (իրականացված կամ պլանավորվող), առաջարկի, որոշման մասին: Դրանից հետո լրագրողներին թույլատրվում է հարցեր տալ:
- Մամուլի մուտքը կարելի է մամուլի ասուլիսի փոքր ձև անվանել: Այն անցկացվում է միայն արդեն կայացած իրադարձության արդյունքների մասին (բանակցություններ, հանդիպումներ և այլն) լրագրողներին տեղեկացնելու համար: Մուտքի նախաձեռնողը լրատվամիջոցներն են: Այն մամուլի ասուլիսից տարբերվում է նրանով, որ նախապես պլանավորված չէ: Հանդիպումը ավարտվում է, և դրանից անմիջապես հետո նյուսմեյքերը կամ նրա խոսնակը հանդես են գալիս հայտարարությամբ և պատասխանում լրագրողների հարցերին՝ միաժամանակ նրանց տրամադրելով միայն քիչ և անհրաժեշտ տեղեկատվություն:
- Ճեպազրույցները անցկացվում են պարբերաբար: Դրանք նվիրված են ընկերությունների կամ կազմակերպությունների գործողությունների մասին անհրաժեշտ տեղեկության տարածմանը: Օրինակ, Արտաքին գործերի նախարարության ճեպազրույցների ժամանակ լրագրողները տեղեկանում են արտաքին քաղաքականության վիճակի մասին: Նաև ԶԼՄ-ների աշխատակիցները կարող են իմանալ համաշխարհային քաղաքականության պաշտոնական բացատրությունը:
- Կլոր սեղանը հարցազրույցի բարդ ձև է։ Լրագրողը ստիպված է խոսել մի քանի մասնակիցների, այլ ոչ թե` միայն մեկի հետ, ինչպես սովորական հարցազրույցում։ Այդ դեպքում հարցազրուցավարին անհրաժեշտ են մոդերատորի գործառույթներ։ Նա պետք է ոչ միայն հարցեր տա և պատասխաններ լսի, այլև կառավարի զրույցը։ Հարցազրույցի նման ձևաչափը պետք է մանրամասնորեն մշակվի։ Անհրաժեշտ է մտածել հատուկ սցենար և ռազմավարություն, որովհետև կարող են առաջանալ անսպասելի իրավիճակներ:
- Հեռախոսով հարցազրույցը հարմար և արագ հարցազրույցի տեսակ է: Այն կարելի է օգտագործել քիչ ժամանակ ունենալու դեպքում, երբ լրագրողը նկարահանվելու հնարավորություն չունի։
- Հարցազրույց ինտերնետի տարբեր ծառայությունների միջոցով: Տեղեկություն ստանալու և հարցազրույցներ վարելու եղանակներ են Էլ. փոստը, ֆորումը, զրուցարանը և այլն: Եթե ձեզ անհրաժեշտ է պաշտոնական մեկնաբանություն ստանալ, նամակագրությունը բավարար չի լինի: Այդ ժամանակ հարցազրույցի մասնակցի հետ կարելի է զրուցել տեսակապի միջոցով:
Համապատասխանեցման անհրաժեշտություն
Եթե զրույցն անմիջապես չի հեռարձակվում, ապա պատասխանողը սովորաբար պահանջում է իր հետ համաձայնեցնել պատրաստի տեքստը, հեռուստահաղորդման վերջնական տարբերակը: Այս հարցի կամ պրակտիկայի մասին համաձայնեցված կարծիք չկա, ինչը հաճախ հանգեցնում է կոնֆլիկտների:
Լրագրողները համաձայնեցման գործընթացի արդյունքում նշում են հարցազրույցի որակի անկումը.
«Ընդհանուր առմամբ, հարցազրույցները շատ են կորցնում, եթե դրանք պետք է համակարգվեն: Ես ասում եմ ընթերցողի համար արժեքի մասին: Կարևոր փաստերը լղոզվում են, իրականությունը լաքապատվում է, իսկ լրագրողը օգնում է ինքնագրաքննությանը, ինչը նաև գրաքննություն է», մեդիա խորհրդատու Ալեքսանդր Ամզին:.
Այդ կապակցությամբ որոշ առաջատար պարբերականներ իրենց լրագրողներին արգելում են հարցազրույցի տեքստը համաձայնեցնել խոսնակների հետ:
Այնուամենայնիվ, խորհուրդ է տրվում հարցազրույցից առաջ զգուշացնել, որ խոսակցությունը ձայնագրվում է, և որ պատասխանողի ասածը կարող է հրապարակվել կամ հեռարձակվել:
Էրիկ Գևորգյան 