Նավթ
Երկրի նստվածքային թաղանթում տարածված այրվող, յուղանման, յուրահատուկ հոտով հեղուկ է, կարևորագույն օգտակար հանածո, արժեքավոր բնական պաշար: Նավթը տարբեր մոլեկուլային զանգվածով գազային, հեղուկ ու պինդ սահմանային, ցիկլիկ և արոմատիկ ածխաջրածինների, ինչպես նաև թթվածին, ծծումբ ու ազոտ պարունակող օրգանական միացությունների խառնուրդ է: Լինում է բաց շագանակագույնից (գրեթե անգույն) մինչև գորշ (գրեթե սև) գույնի: Նավթի մեջ լուծված են մեթան, էթան, պրոպան, բութան, ջրային գոլորշիներ, երբեմն՝ նաև ազոտ, ածխաթթվական գազ, ծծմբաջրածին, հելիում, արգոն, որոնք կոչվում են նավթին ուղեկցող գազեր: Նավթի առաջացումը. Կան նավթի անօրգանական և օրգանական ծագման վարկածներ: Ըստ անօրգանական ծագման վարկածի՝ նավթն առաջանում է Երկրի միջուկը կազմող մետաղների (մասնավորապես՝ երկաթի) կարբիդներից: Երկրի ընդերքում բարձր ջերմաստիճանի և ճնշման պայմաններում երկաթի կարբիդի ու ջրի փոխազդեցությամբ առաջանում են ածխաջրածիններ, որոնք բարձրանում են երկրակեղևի վերին շերտեր և հավաքվում ծակոտկեն ապարներում:Ըստ օրգանական ծագման վարկածի՝ նավթն առաջացել է միլիոնավոր տարիների ընթացքում` բարձր ջերմաստիճանի և ճնշման պայմաններում ջրային բույսերի, կենդանիների ու միկրոօրգանիզմների մնացորդների քայքայումից:Նավթը, առանց չափազանցության, համարվում է «սև ոսկի», և նավթի հանքեր ունեցող երկրներն այսօր մեծ առավելություններ ունեն:
Нефть
Это горючая, маслянистая жидкость со специфическим запахом, самое важное полезное ископаемое,ценный природный ресурс, распределенный по всей осадочной оболочке Земли. Нефть представляет собой смесь газообразных, жидких и твердых предельных циклических и ароматических углеводородов различной молекулярной массы, а также смесь органических соединений, содержащих кислород, серу и азот.Бывает от светло-коричневого (почти бесцветного) до серого (почти черного)цвета. Метан, этан, пропан, бутан, водяной пар, иногда азот, углекислый газ, водород, гелий, аргон,которые называются нефтяными сопровождающими газами. Происхождение нефти. Существуют версии неорганического и органического возникновения нефти.Согласно гипотезе неорганического происхождения, нефть образовывается из карбидов металлов (в частности, железа), образующих ядро Земли.При высоких температурах и давлениях в недрах Земли карбиды металлов и вода взаимодействуют с образованием углеводородов, которые поднимаются в верхние слои земной коры и накапливаются в пористых породах. Согласно версии органического происхождения,нефть возникла в течение миллионов лет при высокой температуре и давлении в результате разложения остатков водных растений,животных и микроорганизмов.Нефть, без преувеличения, считается «черным золотом», и страны с нефтяными залежами сегодня имеют большие преимущества.
Բնական գազեր
Բնական գազերը երկրակեղևում առաջացող գազային ածխաջրածիններն են: Դրանք հիմնականում կազմված են 80–90% մեթանից, 2–3% էթանից, պրոպանից, բութանից, քիչ քանակությամբ ծծմբաջրածնից, ազոտից և այլ իներտ գազերից: Բնական գազերն առաջանում են նստվածքային ապարներում պարունակվող օրգանական նյութերի փոխակերպման հետևանքով և կուտակվում են գազի տեղաշարժման ճանապարհին հանդիպող բնական խոռոչներում: Բնական գազի ամենախոշոր հանքավայրերը գտնվում են ԱՄՆ-ում, Ալժիրում, Իրանում, Նիդեռլանդներում, Ռուսաստանում (Արևմտյան Սիբիր):
ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ էներգիայի պահանջարկի ավելի քան 20 տոկոսը բավարարում է բնական գազը։ Իսկ ինչպե՞ս է այն առաջանում։ Ի՞նչ պրոցեսներով այն պետք է անցնի, որ պատրաստ լինի օգտագործման համար։ Գազի որքա՞ն պաշար է մնացել։
Շատ գիտնականներ ենթադրում են, թե հազարավոր տարիներ առաջ բույսերի, կենդանիների, այդ թվում նաև պլանկտոնների մնացորդների քայքայման հետևանքով է առաջացել բնական գազը։ Ըստ այդ թեորիայի՝ երկար ժամանակի ընթացքում բակտերիալ քայքայման, երկրի վրա գտնվող նստվածքային ապարների ճնշման և երկրի խորքից եկող ջերմության հետևանքով օրգանական նյութերը փոխակերպվել են բրածո վառելիքի՝ քարածխի, գազի և նավթի։ Ժամանակի ընթացքում գազի մեծ մասը տեղաշարժման ճանապարհին կուտակվել է բնական խոռոչներում՝ երբեմն ձևավորելով գազային ահռելի հանքավայրեր կամ գազի հանքակույտեր, որոնք պահված են եղել կարծր ապարների շերտի տակ։ Որոշ հանքավայրեր ահռելի են, և դրանցում գազի պաշարը հասնում է տրիլիոնավոր խորանարդ մետրի։ Ինչպե՞ս են հայտնաբերվում գազի պաշարները։
Природные газы
Природные газы — это газовые углеводороды, которые возникают в земной коре. В основном они состоят из 80–90% метана, 2–3% этана, пропана, бутана, небольшого количества сероводорода, азота и других инертных газов. Природные газы возникают в результате преобразования органического вещества, содержащегося в осадочных породах, и накапливаются в природных полостях, встречающихся при перемещении газа. Крупнейшие месторождения природного газа расположены в США, Алжире, Иране, Нидерландах, России (Западная Сибирь). Более 20 процентов мировых потребностей в энергии удовлетворяется за счет природного газа. Как это происходит?Через какие процессы должен пройти он, чтобы быть готовым к использованию? Какие запасы газа остались? Многие ученые считают, что тысячи лет назад природный газ возник в результате разложения остатков растений, животных и даже остатков планктона. Согласно этой теории, органическое вещество превратилось в ископаемое топливо — уголь, газ и нефть — в течение длительного периода времени в результате бактериального разложения, давления на осадочные породы на земле и исходящее тепло с недр земли. Со временем большая часть газа накапливалась в естественных полостях, иногда образуя огромные газовые месторождения или газовые отложения, которые сохранены под слоем твердых пород. Некоторые залежи огромны, запасы газа достигают триллионов кубометров. Как обнаруживаются запасы газа?
Ածուխ
Ածուխները պինդ, ածխածնով հարուստ այրվող օգտակար հանածոներ են, որոնք առաջացել են Երկրի ընդերքում՝ միլիոնավոր տարիների ընթացքում` հնագույն բույսերի մնացորդների բարդ քիմիական և երկրաբանական փոխարկումների հետևանքով: Միլիոնավոր տարիներ առաջ ներկայիս քաղաքների, դաշտերի ու անտառների տեղում աճել են հնագույն ծառեր: Ժամանակի ընթացքում այդ ծառերը մահացել են, ընկել ճահճոտ հողին, իսկ դրանց տեղում աճել են նորերը և այդպես շարունակ: Աստիճանաբար կուտակվել է այդ ծառերի մնացորդների հաստ մի շերտ: Տարիների ընթացքում միկրոօրգանիզմների ազդեցությամբ և օդի դժվարացած ներհոսքի պայմաններում այդ շերտի ոչ լրիվ քայքայման հետևանքով առաջացել է տորֆ: Վերջինս ծածկվել է գետերով հարթավայրեր բերվող տիղմով և ավազով: Ժամանակի ընթացքում հանքային լուծույթների, բարձր ճնշման և ջերմաստիճանի պայմաններում տորֆը փոխարկվել է սկզբում գորշ ածխի, այնուհետև՝ քարածխի, ավելի ուշ՝ անտրացիտի: Ածխածնի պարունակությունը գորշ ածուխներում կազմում է 55–78%, քարածուխներում՝ 75–92%, անտրացիտում՝ մինչև 98%: Ածխածնի պարունակության մեծացմամբ բարձրանում է հանածոյի ջերմատվությունը: Ածուխներին հաճախ անվանում են «արեգակնային պահածո»: Եվ դա ունի իր տրամաբանությունը, որովհետև տարիների ընթացքում արեգակնային էներգիան կուտակվում է բույսերում, որոնք այդ էներգիայի օգնությամբ ջրից, ածխաթթու գազից և հանքային աղերից, սինթեզում են իրենց կենդանի մարմինը: Արդյունահանված ածուխներն այրվում են և ջերմության ձևով մեզ վերադարձնում հեռու-հեռավոր ժամանակներում բույսերի ամբարած այդ էներգիան: Ածուխները կազմված են օրգանական (այրվող) և անօրգանական բաղադրիչներից: Օրգանական մասը կազմում են ջուրը (գորշ ածխի մոտ 50%-ը) և կալցիումի, երկաթի, ալյումինի, կալիումի նատրիումի սիլիկատները ֆոսֆատները,,սուլֆիդներն ու սուլֆատները: Ածխի համաշխարհային ընդհանուր պաշարները գնահատվում են 13,5 տրիլիոն տոննա, որից 51,5%-ը քարածուխն է, 48,5%-ը` գորշ ածուխը: Ածուխները հրաշալի վառելանյութ են, օգտագործվում են նաև որպես հումք մետաղաձուլության և քիմիական արդյունաբերության մեջ:Քարածուխը սև կամ գորշասև է՝ ուժեղ փայլով: Պարունակում է ավելի քիչ բուսական մնացորդներ և ունի ածխացման ավելի բարձր աստիճան, քան գորշ ածուխը:Քարածխի մեծ պաշարներ կան ԱՄՆ-ում, Գերմանիայում, Մեծ Բրիտանիայում, ՌԴ-ում, Ուկրաինայում, Չինաստանում, Հնդկաստանում, Ավստրալիայում:Քարածխի կոքսացման՝ առանց օդի մուտքի բարձր ջերմաստիճաններում (1000–1200օC) տաքացման միջոցով ստացվում են կոքսագազ և քարածխային խեժ:
Уголь
Уголь — это твердое, богатое углеродом,сгорающее полезное ископаемое, которое возникло в земной коре на протяжении миллионов лет в результате сложных химических и геологических преобразований остатков древних растений. Миллионы лет назад древние деревья росли на месте современных городов, полей и лесов. Со временем эти деревья погибали, падали на болотистую почву, на их месте вырастали новые и так далее. Постепенно накапливался толстый слой остатков этих деревьев.На протяжении лет под воздействием микроорганизмов и затруднённого воздушного потока в результате неполного разложения этого слоя образовался торф.Последний покрылся илом и песком, принесенным реками. Со временем, благодаря минеральным растворам, высокому давлению и температуре, торф преобразовался в бурый уголь, затем- в каменный уголь, а затем- в антрацит. Содержание углерода в буром угле составляет 55-78%, в каменном угле 75-92%, в антраците до 98%. По мере увеличения содержания углерода теплоотдача полезного ископаемого повышается. Угли часто называют «солнечными консервами». И это имеет свою логику, поскольку с годами солнечная энергия накапливалась в растениях, которые с помощью этой энергии из воды, углекислого газа и минеральных солей синтезируют себя. Извлеченный уголь сжигают и возвращают нам в виде тепла ту энергию, которая накапливалась в растениях, в далеком прошлом. Угли состоят из органических (горящих) и неорганических компонентов. Органическая часть состоит из воды (около 50% бурого угля) и силикатов кальция, железа, алюминия, калия, натрия, фосфатов, сульфидов и сульфатов. Глобальные запасы углерода оцениваются в 13,5 трлн тонн, из которых 51,5% составляет каменный уголь, а 48,5% — бурый уголь. Угли являются отличным топливом, также используемым в качестве сырья в металлургии и химической промышленности. Уголь черный или чёрно-бурый с сильным блеском. Содержит меньше растительных остатков и имеет более высокую степень карбонизации, чем бурый уголь. Большие запасы угля имеются в США, Германии, Великобритании, РФ, Украине, Китае, Индии, Австралии. При нагревании угля до (1000–1200 ° C)без доступа воздуха получают коксовый газ и каменноугольную смолу.
Էրիկ Գևորգյան 